Deraf Disertasi PhD: Kandungan

Kerosakan Bangunan dan Penyataan Kaedah Kerja Pemuliharaan Bangunan Bersejarah di Malaysia oleh Kamarul Syahril Kamal, Universiti Sains Malaysia 2011

oleh

KAMARUL SYAHRIL BIN KAMAL

Tesis yang diserahkan untuk memenuhi keperluan bagi Ijazah Doktor Falsafah

Jun 2011

PENGHARGAAN

Bersyukur saya kehadrat Allah s.w.t kerana dengan limpah rahmat dan kurniaNya dapatlah saya menyiapkan disertasi penyelidikan peringkat doktor falsafah ini dalam tempoh masa seperti yang telah dirancang. Di sini saya ingin mengambil kesempatan untuk mengucapkan jutaan terima kasih yang tidak terhingga kepada semua pihak yang telah memberikan kerjasama dan sumbangan baik secara langsung mahupun tidak langsung di sepanjang pengajian saya untuk menyiapkan disertasi penyelidikan ini. Penghargaan yang teristimewa ditujukan kepada penyelia saya, Professor Dr. A Ghafar Ahmad yang tidak jemu-jemu memberi tunjuk ajar, bimbingan dan nasihat yang tidak ternilai harganya kepada saya. Selain daripada itu, saya juga ingin mengucapkan jutaan terima kasih kepada isteri dan anak-anak yang tersayang serta kedua ibu bapa atas doa, kesabaran dan dorongan yang telah diberikan disepanjang tempoh pengajian ini.

Jutaan terima kasih juga ditujukan kepada semua pihak di Badan Warisan Malaysia, Built Heritage, Jabatan Kerja Raya, Jabatan Muzium Malaysia, Jabatan Warisan Negara, Kementerian Pengajian Tinggi Malaysia, Lembaga Perindustrian Kayu Malaysia, Majlis Bandaraya Ipoh, Majlis Bandaraya Melaka Bersejarah, Majlis Perbandaran Pulau Pinang, Perbadanan Muzium Melaka, Persatuan Warisan Pulau Pinang, Pusat Warisan Pulau Pinang, Dekan dan semua kakitangan Pusat Pengajian Perumahan, Bangunan dan Perancangan, Universiti Sains Malaysia, Dekan dan semua kakitangan Institut Pengajian Siswazah, Universiti Sains Malaysia, Dekan dan semua kakitangan Fakulti Senibina, Perancangan dan Ukur, Universiti Teknologi MARA, kesemua pihak kontraktor bangunan dan perunding projek yang terlibat dengan kajian kes projek pemuliharaan bangunan bersejarah serta lain-lain lagi pihak yang tidak dapat dinyatakan kesemuanya di sini atas segala kerjasama, sumbangan, ide, kepakaran, pendapat dan komen yang telah diberikan oleh mereka selama ini.

SUSUNAN KANDUNGAN BAB Muka surat
PENGHARGAAN ii
SUSUNAN KANDUNGAN BAB iii
SENARAI RUJUKAN xi
SENARAI LAMPIRAN xii
SENARAI JADUAL xiv
SENARAI RAJAH xviii
SENARAI GAMBAR xxiii
SENARAI SINGKATAN xxx
SENARAI ANUGERAH xxxii
SENARAI PENERBITAN DAN SEMINAR DI PERINGKAT ANTARABANGSA xxxiii
SENARAI PENERBITAN DAN SEMINAR DI PERINGKAT KEBANGSAAN xxxv
ABSTRAK xxxvi
ABSTRACT xxxvii

BAB SATU: PENDAHULUAN

1.0 Pengenalan 1
1.1 Penyataan Isu dan Masalah 11
1.2 Sorotan Penyelidikan Terdahulu 12
1.3 Pembentukan Skop Penyelidikan 15
1.3.1 Skop Penyelidikan yang Merangkumi Pemuliharaan dan Bangunan Bersejarah 16
1.3.2 Skop Penyelidikan yang Merangkumi Pemeriksaan dan Kerosakan Bangunan 16
1.3.3 Skop Penyelidikan yang Merangkumi Kerja Pemuliharaan Bangunan Bersejarah dan Penyataan Kaedah Kerja Pemuliharaan 17
1.4 Matlamat dan Objektif Penyelidikan 18
1.5 Hipotesis Penyelidikan 19
1.6 Batasan Penyelidikan 19
1.6.1 Batasan Penyelidikan yang Merangkumi Kajian Lapangan ke atas Bangunan Bersejarah 20
1.6.2 Batasan Penyelidikan yang Merangkumi Kaji Selidik ke atas Kerosakan Bangunan 21
1.6.3 Batasan Penyelidikan yang Merangkumi Kajian Kes ke atas Penyataan Kaedah Kerja Pemuliharaan 22
1.7 Perancangan Penyelidikan 24
1.8 Organisasi Disertasi 26
1.8.1 Bab Satu iaitu Pendahuluan 26
1.8.2 Bab Dua iaitu Kajian Literatur 26
1.8.3 Bab Tiga iaitu Bangunan Bersejarah di Malaysia 27
1.8.4 Bab Empat iaitu Pemeriksaan dan Kerosakan Bangunan Bersejarah 27
1.8.5 Bab Lima iaitu Kerja Pemuliharaan Bangunan Bersejarah 27
1.8.6 Bab Enam iaitu Penyataan Kaedah Kerja Pemuliharaan Bangunan Bersejarah 28
1.8.7 Bab Tujuh iaitu Metodologi Penyelidikan 28
1.8.8 Bab Lapan iaitu Kajian Kes 28
1.8.9 Bab Sembilan iaitu Analisa Data dan Rumusan 29
1.8.10 Bab Sepuluh iaitu Cadangan Penyataan Kaedah Kerja Pemuliharaan 29
1.8.11 Bab Sebelas iaitu Penemuan dan Kesimpulan 30
1.9 Kesimpulan 31

BAB DUA: KAJIAN LITERATUR

2.0 Pengenalan 33
2.1 Definisi Pemuliharaan 34
2.2 Usaha Pemuliharaan 35
2.3 Kepentingan Pemuliharaan 39
2.4 Prinsip Pemuliharaan 41
2.5 Falsafah Pemuliharaan 46
2.6 Etika Pemuliharaan 47
2.7 Sejarah Pemuliharaan 49
2.7.1 Sejarah Pemuliharaan di Peringkat Antarabangsa 50
2.7.2 Sejarah Pemuliharaan di Peringkat Kebangsaan 53
2.8 Pihak yang Berkaitan dengan Pemuliharaan 55
2.8.1 Pihak yang Berkaitan dengan Pemuliharaan di Peringkat Antarabangsa 56
2.8.2 Pihak yang Berkaitan dengan Pemuliharaan di Peringkat Kebangsaan 59
2.9 Sejarah Peraturan dan Perundangan Pemuliharaan 63
2.9.1 Sejarah Peraturan di Peringkat Antarabangsa 64
2.9.2 Sejarah Perundangan di Peringkat Kebangsaan 66
2.10 Garis Panduan Pemuliharaan 68
2.10.1 Garis Panduan Pemuliharaan di Peringkat Antarabangsa 69
2.10.2 Garis Panduan Pemuliharaan di Peringkat Kebangsaan 70
2.11 Kesimpulan 71

BAB TIGA: BANGUNAN BERSEJARAH DI MALAYSIA

3.0 Pengenalan 73
3.1 Definisi Warisan 74
3.2 Klasifikasi Warisan 75
3.3 Definisi Bangunan Bersejarah 79
3.4 Klasifikasi Bangunan Bersejarah 82
3.5 Reka Bentuk Seni Bina Bangunan Bersejarah 86
3.6 Penyenaraian Bangunan Bersejarah 93
3.6.1 Dari Segi Signifikasi Sejarah 93
3.6.2 Dari Segi Signifikasi Seni Bina 94
3.7 Pewartaan Bangunan Bersejarah 94
3.8 Kesimpulan 101

BAB EMPAT: PEMERIKSAAN DAN KEROSAKAN BANGUNAN BERSEJARAH

4.0 Pengenalan 102
4.1 Definisi Pemeriksaan Bangunan 103
4.2 Jenis-jenis Pemeriksaan Bangunan 104
4.3 Tujuan Pemeriksaan Bangunan 105
4.4 Skop Kerja Pemeriksaan Bangunan 106
4.5 Persediaan Awalan Pemeriksaan Bangunan 107
4.5.1 Melakukan Kaji Selidik Bangunan 107
4.5.2 Menjalankan Tinjauan Awalan seperti Lawatan Tapak 108
4.5.3 Mengatur Jadual Pemeriksaan 108
4.5.4 Mengatur Jumlah Tenaga Kerja yang Diperlukan 108
4.5.5 Mengatur Khidmat Pakar yang Diperlukan 108
4.5.6 Menyediakan Senarai Peralatan yang Bersesuaian 109
4.6 Peralatan Pemeriksaan Bangunan 109
4.7 Lokasi Pemeriksaan Bangunan 111
4.8 Kaedah dan Etika Pemeriksaan Bangunan 111
4.9 Definisi Kerosakan Bangunan 114
4.10 Punca dan Agen Kerosakan Bangunan 114
4.10.1 Agen Semula Jadi 117
4.10.2 Agen Tiruan 118
4.11 Jenis-jenis Kerosakan Bangunan 119
4.11.1 Kerosakan Bangunan pada Elemen Dinding Luar 121
4.11.2 Kerosakan Bangunan pada Elemen Dinding Dalam 122
4.11.3 Kerosakan Bangunan pada Elemen Pintu dan Kelengkapan 124
4.11.4 Kerosakan Bangunan pada Elemen Tingkap dan Kelengkapan 125
4.11.5 Kerosakan Bangunan pada Elemen Lantai Bawah dan Atas 127
4.11.6 Kerosakan Bangunan pada Elemen Tangga 128
4.11.7 Kerosakan Bangunan pada Elemen Siling 130
4.11.8 Kerosakan Bangunan pada Elemen Bumbung 131
4.11.9 Kerosakan Bangunan pada Elemen Kemudahan Bangunan 133
4.11.10 Kerosakan Bangunan pada Lain-lain Elemen 134
4.12 Diagnosis Kerosakan Bangunan 136
4.13 Laporan Kerosakan Bangunan 140
4.14 Kesimpulan 143

BAB LIMA: KERJA PEMULIHARAAN BANGUNAN BERSEJARAH

5.0 Pengenalan 145
5.1 Definisi Kerja Pemuliharaan 146
5.2 Pendekatan Kerja Pemuliharaan 147
5.2.1 Pengekalan 149
5.2.2 Pencegahan 150
5.2.3 Pengukuhan 150
5.2.4 Pengembalian Semula 151
5.2.5 Pemulihan 152
5.2.6 Pengeluaran Semula 153
5.2.7 Pembinaan Semula 153
5.2.8 Ubah Suai Semula 154
5.2.9 Kegunaan Sepadan 155
5.2.10 Penyelenggaraan 155
5.3 Rangka Kerja Pemuliharaan 160
5.3.1 Penyelidikan Awal 160
5.3.2 Kajian Dilapidasi 161
5.3.3 Penyediaan Dokumen Tender 162
5.3.4 Kerja Pemuliharaan Bangunan 163
5.3.5 Pengurusan Warisan 164
5.4 Kesimpulan 167

BAB ENAM: PENYATAAN KAEDAH KERJA PEMULIHARAAN BANGUNAN BERSEJARAH

6.0 Pengenalan 168
6.1 Definisi Penyataan Kaedah Kerja Pemuliharaan 169
6.2 Kepentingan Penyataan Kaedah Kerja Pemuliharaan 169
6.3 Penyediaan Penyataan Kaedah Kerja Pemuliharaan 170
6.4 Rangka Penyediaan Penyataan Kaedah Kerja Pemuliharaan 171
6.4.1 Rangka Penyediaan Penyataan Kaedah Kerja Pencucian Bahan Binaan 172
6.4.2 Rangka Penyediaan Penyataan Kaedah Kerja Pemuliharaan Bumbung 180
6.4.3 Rangka Penyediaan Penyataan Kaedah Kerja Pemuliharaan Dinding 183
6.5 Contoh Laporan Penyataan Kaedah Kerja Pemuliharaan 185
6.6 Contoh Cadangan Penyataan Kaedah Kerja Pemuliharaan 186
6.6.1 Projek Pemuliharaan Bangunan Jabatan Kerja Raya, Batu Gajah, Perak 188
6.6.2 Projek Pemuliharaan Bangunan No. 57, Jalan Macalister, George Town, Pulau Pinang 191
6.6.3 Projek Pemuliharaan Bangunan Mahkamah Tinggi Pulau Pinang, George Town, Pulau Pinang 195
6.7 Kelemahan dan Cadangan Penambahbaikan 197
6.8 Kesimpulan 198

BAB TUJUH: METODOLOGI PENYELIDIKAN

7.0 Pengenalan 200
7.1 Definisi Penyelidikan 201
7.2 Keperluan Penyelidikan 201
7.3 Klasifikasi dan Bentuk Penyelidikan 202
7.3.1 Penyelidikan Tulin dan Gunaan 202
7.3.2 Penyelidikan Kuantitatif dan Kualitatif 202
7.4 Gaya Penyelidikan 204
7.5 Proses Penyelidikan 205
7.5.1 Mengenalpasti Masalah dan Tajuk Penyelidikan 205
7.5.2 Membentuk Hipotesis 206
7.5.3 Memungut Data 206
7.5.4 Memproses dan Menganalisa Data 208
7.5.5 Mengemuka Kesimpulan 209
7.5.6 Menulis Laporan Disertasi 210
7.6 Kaedah Penyelidikan yang Digunakan 211
7.6.1 Kajian Lapangan ke atas Bangunan Bersejarah 213
7.6.2 Kaji Selidik ke atas Kerosakan Bangunan 221
7.7 Kesimpulan 226

BAB LAPAN: KAJIAN KES

8.0 Pengenalan 227
8.1 Tujuan Utama Kajian Kes 228
8.2 Perkara Utama yang Diberi Perhatian dalam Kajian Kes 228
8.3 Gaya Penyelidikan Kajian Kes 229
8.4 Jenis Sampel Kajian Kes 229
8.5 Jangka Masa dan Kriteria Pemilihan Kajian Kes 230
8.5.1 Kajian Kes 1: Projek Pemuliharaan Bangunan Jabatan Kerja Raya Blok A, B dan C, Batu Gajah, Perak 231
8.5.2 Kajian Kes 2: Projek Pemuliharaan Stesen Keretapi Ipoh, Ipoh, Perak 240
8.5.3 Kajian Kes 3: Projek Pemuliharaan Bangunan No. 57, Jalan Macalister, George Town, Pulau Pinang 249
8.5.4 Kajian Kes 4: Projek Pemuliharaan Bangunan Mahkamah Tinggi Pulau Pinang, George Town, Pulau Pinang 257
8.6 Senarai Lengkap Penyataan Kaedah Kerja Pemuliharaan yang Telah Dikenal Pasti dalam Kajian Kes 265
8.7 Kesimpulan 266

BAB SEMBILAN: ANALISA DAN RUMUSAN DATA

9.0 Pengenalan 268
9.1 Kaedah Menganalisa Data 269
9.2 Keputusan Analisa Data Kajian Lapangan ke atas Bangunan Bersejarah 271
9.3 Rumusan Analisa Data Kajian Lapangan ke atas Bangunan Bersejarah 277
9.4 Keputusan Analisa Data Kaji Selidik ke atas Kerosakan Bangunan 279
9.5 Rumusan Analisa Data Kaji Selidik ke atas Kerosakan Bangunan 286
9.6 Keputusan Analisa Data Kajian Kes ke atas Penyataan Kaedah Kerja Pemuliharaan 293
9.7 Rumusan Analisa Data Kajian Kes ke atas Penyataan Kaedah Kerja Pemuliharaan 305
9.8 Kesimpulan 315

BAB SEPULUH: CADANGAN PENYATAAN KAEDAH KERJA PEMULIHARAAN

10.0 Pengenalan 317
10.1 Asas Penyediaan Penyataan Kaedah Kerja Pemuliharaan 318
10.2 Cadangan Penyataan Kaedah Kerja Pemuliharaan untuk Merawat Kerosakan Umum Bangunan 321
10.2.1 Cadangan Penyataan Kaedah Kerja Pemuliharaan Kemasan Cat pada Elemen Pintu, Tingkap dan Kelengkapan 325
10.2.2 Cadangan Penyataan Kaedah Kerja Pemuliharaan Kemasan Cat pada Elemen Dinding Luar dan Dalam 328
10.2.3 Cadangan Penyataan Kaedah Kerja Rawatan Kelembapan pada Elemen Dinding Luar dan Dalam 330
10.2.4 Cadangan Penyataan Kaedah Kerja Rawatan Penyahgaraman pada Elemen Dinding Luar 332
10.2.5 Cadangan Penyataan Kaedah Kerja Pelupusan Tumbuhan Liar dan Organik pada Elemen Dinding Luar 334
10.2.6 Cadangan Penyataan Kaedah Kerja Pemuliharaan Kemasan pada Elemen Lantai Bawah dan Atas 336
10.2.7 Cadangan Penyataan Kaedah Kerja Pemuliharaan Lepa Dinding pada Elemen Dinding Luar 340
10.2.8 Cadangan Penyataan Kaedah Kerja Pemuliharaan Kepingan Siling pada Elemen Siling 347
10.2.9 Cadangan Penyataan Kaedah Kerja Pemuliharaan Genting Bumbung pada Elemen Bumbung 348
10.2.10 Cadangan Penyataan Kaedah Kerja Pemuliharaan Kerangka serta Daun Pintu dan Tingkap pada Elemen Pintu, Tingkap dan Kelengkapan 350
10.3 Kesimpulan 352

BAB SEBELAS: PENEMUAN DAN KESIMPULAN

11.0 Pengenalan 354
11.1 Penemuan Penyelidikan dan Rumusan 355
11.1.1 Penemuan Penyelidikan Pertama 355
11.1.2 Rumusan Penemuan Penyelidikan Pertama 358
11.1.3 Penemuan Penyelidikan Kedua 359
11.1.4 Rumusan Penemuan Penyelidikan Kedua 362
11.1.5 Penemuan Penyelidikan Ketiga 363
11.1.6 Rumusan Penemuan Penyelidikan Ketiga 366
11.1.7 Penemuan Penyelidikan Lain 366
11.2 Rumusan Penemuan Penyelidikan Keseluruhan 367
11.3 Kesimpulan dan Cadangan 368

SENARAI RUJUKAN 374

SENARAI LAMPIRAN

Lampiran A Senarai Pihak yang Berkaitan dengan Pemuliharaan Bangunan Bersejarah di Peringkat Antarabangsa 397
Lampiran B Senarai Peraturan yang Berkaitan dengan Pemuliharaan Warisan Budaya di Peringkat Antarabangsa 399
Lampiran C Senarai Tapak Warisan untuk Diwartakan di bawah Akta Warisan Kebangsaan 2005 (Akta 645) 403
Lampiran D Senarai 50 Warisan Kebangsaan 2007 di bawah Kategori Tapak Warisan Bangunan 405
Lampiran E Senarai 173 Warisan Kebangsaan 2009 di bawah Kategori Tapak Warisan Bangunan 406
Lampiran F Gambar Sampel Kaji Selidik Kajian Lapangan ke atas Bangunan Bersejarah untuk Jejak Warisan Kuala Lumpur (Zon Dataran Merdeka) 407
Lampiran G Gambar Sampel Kaji Selidik Kajian Lapangan ke atas Bangunan Bersejarah untuk Jejak Warisan Kuala Lumpur (Zon Lebuh Pasar) 409
Lampiran H Gambar Sampel Kaji Selidik Kajian Lapangan ke atas Bangunan Bersejarah untuk Jejak Warisan Kuala Lumpur (Zon Chinatown) 411
Lampiran I Gambar Sampel Kaji Selidik Kajian Lapangan ke atas Bangunan Bersejarah untuk Jejak Warisan Kuala Lumpur (Zon Jalan Tuanku Abdul Rahman) 413
Lampiran J Gambar Sampel Kaji Selidik Kajian Lapangan ke atas Bangunan Bersejarah untuk Jejak Warisan Ipoh 415
Lampiran K Gambar Sampel Kaji Selidik Kajian Lapangan ke atas Bangunan Bersejarah untuk Jejak Warisan Pulau Pinang 1 (George Town) 422
Lampiran L Gambar Sampel Kaji Selidik Kajian Lapangan ke atas Bangunan Bersejarah untuk Jejak Warisan Pulau Pinang 2 (George Town) 424
Lampiran M Gambar Sampel Kaji Selidik Kajian Lapangan ke atas Bangunan Bersejarah untuk Jejak Warisan Melaka 426
Lampiran N Gambar Sampel Kaji Selidik Kajian Kes ke atas Kerosakan Bangunan pada Bangunan Bersejarah 427
Lampiran O Senarai Lengkap Penyataan Kaedah Kerja Pemuliharaan ke atas Kajian Kes pada Projek Pemuliharaan Bangunan Bersejarah 432
Lampiran P Borang Kaji Selidik Kajian Lapangan ke atas Bangunan Bersejarah 435
Lampiran Q Borang Kaji Selidik Kajian Kes ke atas Kerosakan Bangunan 436

SENARAI JADUAL Muka surat

4.1 Senarai uji kaji yang boleh dijalankan di tapak bangunan bersejarah 138
4.2 Senarai uji kaji yang boleh dijalankan di makmal bahan 138
5.1 Pendekatan kerja memulihara elemen dan komponen bangunan bersejarah 158
6.1 Kaedah pencucian secara mekanikal 176
6.2 Kaedah pencucian menggunakan bahan pencuci 177
6.3 Kaedah pencucian menggunakan bahan pelarut 178
6.4 Kaedah pencucian menggunakan bahan pembunuh 179
6.5 Kaedah pencucian menggunakan bahan pembakar 179
7.1 Senarai sampel kaji selidik kajian lapangan ke atas bangunan bersejarah untuk Jejak Warisan Kuala Lumpur (Zon Dataran Merdeka) 215
7.2 Senarai sampel kaji selidik kajian lapangan ke atas bangunan bersejarah untuk Jejak Warisan Kuala Lumpur (Zon Lebuh Pasar) 216
7.3 Senarai sampel kaji selidik kajian lapangan ke atas bangunan bersejarah untuk Jejak Warisan Kuala Lumpur (Zon Chinatown) 217
7.4 Senarai sampel kaji selidik kajian lapangan ke atas bangunan bersejarah untuk Jejak Warisan Kuala Lumpur (Zon Jalan Tuanku Abdul Rahman) 218
7.5 Senarai sampel kaji selidik kajian lapangan ke atas bangunan bersejarah untuk Jejak Warisan Ipoh 219
7.6 Senarai sampel kaji selidik kajian lapangan ke atas bangunan bersejarah untuk Jejak Warisan Pulau Pinang 1 (George Town) 220
7.7 Senarai sampel kaji selidik kajian lapangan ke atas bangunan bersejarah untuk Jejak Warisan Pulau Pinang 2 (George Town) 221
7.8 Senarai sampel kaji selidik kajian lapangan ke atas bangunan bersejarah untuk Jejak Warisan Melaka (Banda Hilir) 221
7.9 Senarai sampel bangunan bersejarah untuk kaji selidik kajian kes ke atas kerosakan bangunan mengikut lokasi kajian 225
8.1 Senarai penyataan kaedah kerja pemuliharaan yang telah disediakan untuk Projek Pemuliharaan Bangunan Jabatan Kerja Raya Blok A, B dan C, Batu Gajah, Perak 236
8.2 Senarai penyataan kaedah kerja pemuliharaan yang telah disediakan untuk Projek Pemuliharaan Stesen Keretapi Ipoh, Ipoh, Perak 245
8.3 Senarai penyataan kaedah kerja pemuliharaan yang telah disediakan untuk Projek Pemuliharaan Bangunan No. 57, Jalan Macalister, George Town, Pulau Pinang 254
8.4 Senarai penyataan kaedah kerja pemuliharaan yang telah disediakan untuk Projek Pemuliharaan Bangunan Mahkamah Tinggi Pulau Pinang, George Town, Pulau Pinang 262
9.1 Petunjuk tahap kerosakan bangunan 287
9.2 Senarai jenis kerosakan bangunan pada tahap sangat tinggi (80%-100%) 289
9.3 Senarai jenis kerosakan bangunan pada tahap tinggi (60%-79%) 290
9.4 Senarai jenis kerosakan bangunan pada tahap sederhana (40%-59%) 291
9.5 Senarai jenis kerosakan bangunan pada tahap rendah (20%-39%) 292
9.6 Senarai jenis kerosakan bangunan pada tahap sangat rendah (0%-19%) 292
9.7 Petunjuk tahap penyediaan penyataan kaedah kerja pemuliharaan mengikut elemen kerja pemuliharaan 294
9.8 Petunjuk tahap penyediaan penyataan kaedah kerja pemuliharaan mengikut projek pemuliharaan 302
9.9 Perbandingan tahap penyediaan penyataan kaedah kerja pemuliharaan untuk keseluruhan elemen kerja pemuliharaan 307
9.10 Perbandingan tahap penyediaan penyataan kaedah kerja pemuliharaan untuk keseluruhan projek pemuliharaan 309
9.11 Senarai penyataan kaedah kerja pemuliharaan pada tahap tidak memuaskan (0%-19%) 309
9.12 Senarai penyataan kaedah kerja pemuliharaan pada tahap kurang memuaskan (20%-39%) 310
9.13 Senarai penyataan kaedah kerja pemuliharaan pada tahap sederhana memuaskan (40%-59%) 311
9.14 Senarai penyataan kaedah kerja pemuliharaan pada tahap memuaskan (60%-79%) 312
9.15 Senarai penyataan kaedah kerja pemuliharaan pada tahap sangat memuaskan (80%-100%) 314
10.1 Senarai 20 jenis kerosakan umum bangunan pada 7 elemen utama bangunan bersejarah di Malaysia pada tahap sangat tinggi (80%-100%) 321
10.2 Cadangan penyataan kaedah kerja pemuliharaan kemasan cat pada elemen pintu, tingkap dan kelengkapan 327
10.3 Cadangan penyataan kaedah kerja pemuliharaan kemasan cat pada elemen dinding luar dan dalam 329
10.4 Cadangan penyataan kaedah kerja rawatan kelembapan pada elemen dinding luar dan dalam 331
10.5 Cadangan penyataan kaedah kerja rawatan penyahgaraman pada elemen dinding luar 333
10.6 Cadangan penyataan kaedah kerja pelupusan tumbuhan liar dan organik pada elemen dinding luar 335
10.7 Cadangan penyataan kaedah kerja pemuliharaan kemasan pada elemen lantai bawah 338
10.8 Cadangan penyataan kaedah kerja pemuliharaan kemasan pada elemen lantai atas 339
10.9 Cadangan penyataan kaedah kerja pemuliharaan lepa pada elemen dinding luar 342
10.10 Cadangan penyataan kaedah kerja pemuliharaan kepingan siling tetap pada elemen siling 345
10.11 Cadangan penyataan kaedah kerja pemuliharaan kepingan siling gantung pada elemen siling 346
10.12 Cadangan penyataan kaedah kerja pemuliharaan genting bumbung pada elemen bumbung 348
10.13 Cadangan penyataan kaedah kerja pemuliharaan kerangka serta daun pintu dan tingkap 351
11.1 Penemuan penyelidikan pertama iaitu 20 jenis kerosakan umum bangunan yang sering berlaku pada 10 elemen utama bangunan bersejarah di Malaysia 356
11.2 Penemuan penyelidikan kedua iaitu 3 buah penyataan kaedah kerja pemuliharaan yang didapati berada pada tahap tidak memuaskan (0%-19%) 360
11.3 Penemuan penyelidikan ketiga iaitu 25 buah penyataan kaedah kerja pemuliharaan yang didapati berada pada tahap kurang memuaskan (20%-39%) 361
11.4 Penemuan penyelidikan ketiga iaitu 22 buah penyataan kaedah kerja pemuliharaan yang didapati berada pada tahap sederhana memuaskan (40%-59%) 362
11.5 Penemuan penyelidikan ketiga iaitu cadangan 10 buah penyataan kaedah kerja pemuliharaan yang sesuai bagi merawat 20 kerosakan umum bangunan bersejarah yang dipulihara di Malaysia 364

SENARAI RAJAH Muka surat

1.1 Perancangan penyelidikan 25
1.2 Ringkasan organisasi disertasi 31
2.1 Kepentingan pemuliharaan 40
2.2 Prinsip asas pemuliharaan 42
2.3 Prinsip utama pemuliharaan iaitu keaslian 42
2.4 Pihak yang terlibat dalam usaha pemuliharaan bangunan bersejarah di Malaysia 63
3.1 Klasifikasi warisan ketara 75
3.2 Klasifikasi warisan tidak ketara 77
3.3 Klasifikasi warisan budaya 78
3.4 Nilai yang terdapat pada bangunan bersejarah 81
3.5 Kriteria warisan kebangsaan 82
3.6 Butiran 50 Warisan Kebangsaan pada 2007 95
3.7 Butiran 173 Warisan Kebangsaan pada 2009 98
3.8 Proses penetapan tapak warisan 100
5.1 Rangka kerja pemuliharaan bangunan bersejarah 166
6.1 Rangka penyediaan penyataan kaedah kerja pencucian bahan binaan peringkat pertama 173
6.2 Rangka penyediaan penyataan kaedah kerja pencucian bahan binaan peringkat kedua 174
6.3 Rangka penyediaan penyataan kaedah kerja pencucian bahan binaan peringkat ketiga 175
6.4 Rangka penyediaan penyataan kaedah kerja pemuliharaan genting bumbung 181
6.5 Rangka penyediaan penyataan kaedah kerja pemuliharaan kerangka bumbung 182
6.6 Rangka penyediaan penyataan kaedah kerja pemuliharaan lepa dinding 184
6.7 Rangka penyediaan penyataan kaedah kerja pemuliharaan cat dinding 185
6.8 Penyataan kaedah kerja pemuliharaan broken edges dan cornice untuk Projek Pemuliharaan Bangunan Jabatan Kerja Raya, Batu Gajah, Perak (muka surat 1) 188
6.9 Penyataan kaedah kerja pemuliharaan broken edges dan cornice untuk Projek Pemuliharaan Bangunan Jabatan Kerja Raya, Batu Gajah, Perak (muka surat 2) 189
6.10 Penyataan kaedah kerja pemuliharaan jubin Marseilles untuk Projek Pemuliharaan Bangunan No. 57, Jalan Macalister, George Town, Pulau Pinang (muka surat 1) 191
6.11 Penyataan kaedah kerja pemuliharaan jubin Marseilles untuk Projek Pemuliharaan Bangunan No. 57, Jalan Macalister, George Town, Pulau Pinang (muka surat 2) 192
6.12 Penyataan kaedah kerja pemuliharaan jubin Marseilles untuk Projek Pemuliharaan Bangunan No. 57, Jalan Macalister, George Town, Pulau Pinang (muka surat 3) 193
6.13 Penyataan kaedah kerja pemuliharaan balustrade untuk Projek Pemuliharaan Bangunan Mahkamah Tinggi Pulau Pinang, George Town, Pulau Pinang (muka surat 1) 195
6.14 Penyataan kaedah kerja pemuliharaan balustrade untuk Projek Pemuliharaan Bangunan Mahkamah Tinggi Pulau Pinang, George Town, Pulau Pinang (muka surat 2) 196
7.1 Proses penyelidikan 210
7.2 Kaedah penyelidikan yang digunakan 212
9.1 Carta pai keputusan analisa data soalan 1: Lokasi kajian lapangan 271
9.2 Carta pai keputusan analisa data soalan 2: Purata tahun bangunan dibina 272
9.3 Carta pai keputusan analisa data soalan 3: Kategori bangunan 272
9.4 Carta pai keputusan analisa data soalan 4: Kegunaan semasa bangunan 273
9.5 Carta pai keputusan analisa data soalan 5: Keadaan semasa bangunan 274
9.6 Carta pai keputusan analisa data soalan 6: Adakah bangunan dipulihara dengan baik? 274
9.7 Carta pai keputusan analisa data soalan 7: Adakah terdapat kerosakan pada elemen bangunan? 275
9.8 Carta pai keputusan analisa data soalan 8: Jika ya, pada elemen apa? 276
9.9 Carta pai keputusan analisa data soalan 9: Adakah bangunan ini memerlukan usaha pemuliharaan? 276
9.10 Carta pai keputusan analisa data soalan 10: Adakah pendekatan pemuliharaan yang digunapakai sekarang bersesuaian? 277
9.11 Carta pai keputusan analisa data 1: Jenis kerosakan bangunan pada elemen dinding luar 279
9.12 Carta pai keputusan analisa data 2: Jenis kerosakan bangunan pada elemen dinding dalam 280
9.13 Carta pai keputusan analisa data 3: Jenis kerosakan bangunan pada elemen pintu dan kelengkapan 281
9.14 Carta pai keputusan analisa data 4: Jenis kerosakan bangunan pada elemen tingkap dan kelengkapan 281
9.15 Carta pai keputusan analisa data 5: Jenis kerosakan bangunan pada elemen lantai bawah dan atas 282
9.16 Carta pai keputusan analisa data 6: Jenis kerosakan bangunan pada elemen tangga 283
9.17 Carta pai keputusan analisa data 7: Jenis kerosakan bangunan pada elemen siling 283
9.18 Carta pai keputusan analisa data 8: Jenis kerosakan bangunan pada elemen bumbung 284
9.19 Carta pai keputusan analisa data 9: Jenis kerosakan bangunan pada elemen kemudahan bangunan 285
9.20 Carta pai keputusan analisa data 10: Jenis kerosakan bangunan pada lain-lain elemen 285
9.21 Carta pai keputusan analisa data 11: Elemen dan kerosakan keseluruhan bangunan 286
9.22 Carta pai rumusan analisa data 1: Klasifikasi bangunan mengikut tahap kerosakan bangunan 287
9.23 Carta pai rumusan analisa data 2: Klasifikasi kerosakan bangunan mengikut tahap kerosakan bangunan 288
9.24 Carta pai rumusan analisa data 3: Klasifikasi elemen bangunan mengikut tahap kerosakan bangunan 289
9.25 Carta pai keputusan analisa data 1: Tahap penyediaan penyataan kaedah kerja awalan 295
9.26 Carta pai keputusan analisa data 2: Tahap penyediaan penyataan kaedah kerja meroboh, menanggal dan memecah 295
9.27 Carta pai keputusan analisa data 3: Tahap penyediaan penyataan kaedah kerja pemuliharaan dinding luar dan dalam 296
9.28 Carta pai keputusan analisa data 4: Tahap penyediaan penyataan kaedah kerja pemuliharaan pintu dan kelengkapan 297
9.29 Carta pai keputusan analisa data 5: Tahap penyediaan penyataan kaedah kerja pemuliharaan tingkap dan kelengkapan 297
9.30 Carta pai keputusan analisa data 6: Tahap penyediaan penyataan kaedah kerja pemuliharaan lantai bawah dan atas 298
9.31 Carta pai keputusan analisa data 7: Tahap penyediaan penyataan kaedah kerja pemuliharaan tangga luar dan dalam 299
9.32 Carta pai keputusan analisa data 8: Tahap penyediaan penyataan kaedah kerja pemuliharaan siling 299
9.33 Carta pai keputusan analisa data 9: Tahap penyediaan penyataan kaedah kerja pemuliharaan bumbung 300
9.34 Carta pai keputusan analisa data 10: Tahap penyediaan penyataan kaedah kerja pemuliharaan kemudahan bangunan 301
9.35 Carta pai keputusan analisa data 11: Tahap penyediaan penyataan kaedah kerja pemuliharaan lain-lain elemen 301
9.36 Carta pai keputusan analisa data 12: Tahap penyediaan penyataan kaedah projek pemuliharaan Bangunan Jabatan Kerja Raya, Batu Gajah, Perak 303
9.37 Carta pai keputusan analisa data 13: Tahap penyediaan penyataan kaedah projek pemuliharaan Stesen Keretapi Ipoh, Ipoh, Perak 303
9.38 Carta pai keputusan analisa data 14: Tahap penyediaan penyataan kaedah projek pemuliharaan Bangunan No. 57, Jalan Macalister, George Town, Pulau Pinang 304
9.39 Carta pai keputusan analisa data 15: Tahap penyediaan penyataan kaedah projek pemuliharaan Bangunan Mahkamah Tinggi Pulau Pinang, George Town, Pulau Pinang 305
9.40 Carta pai rumusan analisa data 1: Tahap penyediaan penyataan kaedah keseluruhan elemen kerja pemuliharaan 306
9.41 Carta pai rumusan analisa data 3: Tahap penyediaan penyataan kaedah keseluruhan projek pemuliharaan 308
10.1 Carta alir proses penyediaan penyataan kaedah kerja pemuliharaan dan perlaksanaan kerja pemuliharaan di tapak projek pemuliharaan bangunan bersejarah 320

SENARAI GAMBAR Muka surat

1.1 Bangunan Stadthuys di Melaka (1641) (1); Balai Besar di Kedah (1735) (2); Dewan Bandaraya di Pulau Pinang (1883) (3); dan Restoran Warisan di Kuala Lumpur (1888) (4) 3
1.2 Pejabat Pos Lama di Kuala Lumpur (1); Istana Bukit Zaharah di Johor (2); Istana Bendahara di Perak (3); dan Rumah Dato’ Seri Adika Raja di Perak (4) 6
1.3 Isu perobohan Bok House di Kuala Lumpur (1); isu kebakaran Ibu Pejabat KTMB di Kuala Lumpur (2); isu kerosakan Loke Mansion di Pulau Pinang (3); dan isu penyelenggaran menara Masjid Tengkera di Melaka (4) 7
1.4 Kemasan cat menggelupas (1); tumbuhan liar (2); kelembapan dinding (3); dan lepa dinding tertanggal (4) 9
1.5 Kerja meroboh elemen dinding asal yang sepatutnya dikekalkan (1); dan kerja melepa tiang bangunan menggunakan lepa simen dan bukannya lepa kapur (2) 11
2.1 Kerja pemuliharaan Bangunan Jabatan Kerja Raya Batu Gajah di Perak (1); kerja pemuliharaan Stesen Keretapi Ipoh di Perak (2); kerja pemuliharaan Bangunan No. 57, Jalan Macalister di Pulau Pinang (3); dan kerja pemuliharaan Bangunan Mahkamah Tinggi Pulau Pinang di Pulau Pinang (4) 35
2.2 Kerja pemuliharaan Bangunan Sultan Abdul Samad di Kuala Lumpur pada 2008 iaitu kerja membaiki kerosakan pada bahagian luar bangunan (1); dan kerja membaiki kerosakan pada bahagian dalam bangunan (2) 36
2.3 Bangunan bersejarah di Malaysia yang dipulihara oleh Jabatan Warisan Negara pada 2009 seperti Projek Pemuliharaan Rumah No. 138, Jalan Hutton di Pulau Pinang (1); Projek Pemuliharaan Bangunan Sanitary Board di Perak (2); Projek Pemuliharaan Ibu Pejabat Pos Lama di Perak (3); dan Projek Pemuliharaan Bangunan Persatuan Sejarah Malaysia di Terengganu (4) 38
2.4 Reka bentuk seni bina bangunan bersejarah yang diancam kemusnahan tetapi telah berjaya dipulihara seperti Rumah Agam Syed Al-Attas di Pulau Pinang sebelum (1); dan selepas kerja pemuliharaan (2); Suffolk House di Pulau Pinang sebelum (3); dan selepas kerja pemuliharaan 41
2.5 Bangunan No. 31, Station Road di Perak yang mengekalkan keaslian reka bentuk seni bina Straits Electric (1); keaslian bahan-bahan binaan seperti jubin dinding (2); keaslian teknik pembuatan seperti seni ukiran kayu pintu luar (3); dan keaslian pencipta seperti kerja pertukangan dari China 43
2.6 Sebahagian daripada peninggalan bangunan bersejarah yang telah dipulihara dengan baik di kotaraya Rome seperti Roman Forum (1); Colosseum (2); Pantheon (3); dan Castel Sant’ Angelo (4) 51
2.7 Lukisan bangunan di sekitar Banda Hilir di Melaka pada 1845 (1); Banda Hilir di Melaka pada 2009 setelah dipulihara (2); Pasar Basah di Kuala Lumpur pada awal 1937 (3); dan Pasar Seni di Kuala Lumpur pada 1986 setelah dipulihara (4) 55
3.1 Tapak tanah bersejarah seperti Candi Lembah Bujang di Kedah (1); bangunan seperti Istana Kenangan Kuala Kangsar di Perak (2); alam semula jadi seperti Taman Negara Gunung Mulu di Sarawak (3); dan artifak seperti Batu Nesan Makam Tengku Syed Hussein I di Pulau Pinang (4) 76
3.2 Acara perayaan seperti Tahun Baru Cina (1); seni persembahan seperti pertunjukan gamelan (2); seni tampak seperti lukisan (3); dan sukan/permainan tradisional seperti wau (4) 77
3.3 Tapak warisan budaya seperti Banda Hilir di Melaka (Tapak Warisan Dunia UNESCO) (1); kota bersejarah seperti Kota Kuala Kedah di Kedah (2); tradisi lisan seperti penglipurlara Tuan Haji Ali Badron Bin Haji Sabor (Tokoh Orang Hidup) (3); dan seni persembahan seperti Gendang 24 Perayaan (4) 79
3.4 Bangunan bersejarah di Malaysia yang berusia lebih 100 tahun iaitu Masjid Kampung Hulu di Melaka (1728) (1); Gereja St. George Anglican di Pulau Pinang (1817) (2); Muzium Perak di Perak (1883) (3); dan Balai Seni di Kedah (1893) (4) 81
3.5 Memorial Pengisytiharan Kemerdekaan di Melaka (1); Stesen Keretapi Kuala Lumpur di Kuala Lumpur (2); dan Balai Besar di Kedah (3) 83
3.6 12 klasifikasi bangunan bersejarah yang terdapat di Malaysia mengikut kategori kegunaan 85
3.7 7 pengaruh reka bentuk seni bina bangunan bersejarah yang terdapat di Malaysia 89
3.8 11 pengaruh reka bentuk seni bina rumah kedai dan rumah bandar yang terdapat di Malaysia 90
3.9 20 pengaruh reka bentuk seni bina Colonial yang terdapat di Malaysia 92
3.10 3 pengaruh reka bentuk seni bina Modern yang terdapat di Malaysia 92
3.11 16 buah bangunan dan monumen bersejarah yang terdapat di Malaysia yang tersenarai di dalam 50 Warisan Kebangsaan pada 2007 di bawah kategori tapak warisan bangunan 97
3.12 13 buah bangunan bersejarah yang terdapat di Malaysia yang tersenarai di dalam 173 Warisan Kebangsaan pada 2009 di bawah kategori tapak warisan bangunan 99
4.1 Kerja pemeriksaan struktur kemasan bumbung pada Bangunan Stesen Keretapi Ipoh di Perak (1); kerja pemeriksaan struktur kerangka bumbung pada Suffolk House di Pulau Pinang (2); kerja pemeriksaan struktur kemasan lantai pada St. Joseph’s Novitiate and National Shrine of the Boy Jesus di Pulau Pinang (3); dan kerja pemeriksaan struktur dinding dalam pada Bangunan Suluh Budiman (Universiti Pendidikan Sultan Ibrahim) di Perak (4) 104
4.2 Peralatan pemeriksaan bangunan seperti pen, buku nota, pelakat label berwarna dan kamera digital/video untuk tujuan perekodan (1); pita ukur, kayu pembaris dan pembaris siku untuk tujuan pengukuran (2); moisture meter (3); dan dampness kit untuk tujuan pengujian kelembapan (4) 110
4.3 9 punca kerosakan bangunan pada bangunan bersejarah di Malaysia 117
4.4 10 jenis kerosakan bangunan yang sering berlaku pada bangunan bersejarah di Malaysia 119
4.5 10 elemen utama bangunan bersejarah di Malaysia yang sering mengalami masalah kerosakan bangunan 120
4.6 10 jenis kerosakan bangunan yang sering berlaku pada elemen dinding luar bangunan bersejarah di Malaysia 122
4.7 10 jenis kerosakan bangunan yang sering berlaku pada elemen dinding dalam bangunan bersejarah di Malaysia 123
4.8 10 jenis kerosakan bangunan yang sering berlaku pada elemen pintu dan kelengkapan bangunan bersejarah di Malaysia 125
4.9 10 jenis kerosakan bangunan yang sering berlaku pada elemen tingkap dan kelengkapan bangunan bersejarah di Malaysia 126
4.10 10 jenis kerosakan bangunan yang sering berlaku pada elemen lantai bawah dan atas bangunan bersejarah di Malaysia 128
4.11 10 jenis kerosakan bangunan yang sering berlaku pada elemen tangga bangunan bersejarah di Malaysia 129
4.12 10 jenis kerosakan bangunan yang sering berlaku pada elemen siling bangunan bersejarah di Malaysia 131
4.13 10 jenis kerosakan bangunan yang sering berlaku pada elemen bumbung bangunan bersejarah di Malaysia. 132
4.14 10 jenis kerosakan bangunan yang sering berlaku pada elemen kemudahan bangunan bersejarah di Malaysia 134
4.15 10 jenis kerosakan bangunan yang sering berlaku pada lain-lain elemen bangunan bersejarah di Malaysia 135
4.16 Ujian kelembapan pada Bangunan No. 57, Jalan Macalister di Pulau Pinang (1); ujian kelembapan pada Bangunan Suluh Budiman di Perak (2); ujian kekuatan bahan pada Bangunan No. 57, Jalan Macalister di Pulau Pinang (3); dan ujian pengenalpastian spesis kayu pada Bangunan St. Joseph's Novitiate and National Shrine of the Boy Jesus di Pulau Pinang (4) 139
4.17 Laporan Kajian Dilapidasi untuk Cadangan Menaik Taraf Pasar Awam, Lebuh Campbell di Pulau Pinang (1); Laporan Kerja Pemuliharaan untuk Cadangan Membaik Pulih Bangunan No. 57, Jalan Macalister di Pulau Pinang (2); Laporan Kajian Dilapidasi untuk St. Joseph's Novitiate and National Shrine of the Boy Jesus di Pulau Pinang (3); dan Laporan Kajian Dilapidasi untuk Bangunan Suluh Budiman di Perak (4) 143
5.1 Kerja mengecat dinding luar Stesen Keretapi Ipoh di Perak (1); kerja mencuci dinding luar Stesen Keretapi Ipoh di Perak (2); kerja memulihara genting bumbung Suffolk House di Pulau Pinang (3); dan kerja merawat daun pintu Bangunan Seri Mutiara di Pulau Pinang (4) 147
5.2 10 pendekatan kerja pemuliharaan yang melibatkan bangunan bersejarah di Malaysia 157
6.1 Laporan Penyataan Kaedah Kerja Pemuliharaan atau Tatacara Kerja (Method Statement) untuk Cadangan Membaik Pulih Bangunan No. 57, Jalan Macalister di Pulau Pinang (1); dan Cadangan Pengubahsuaian dan Pindaan Bangunan Mahkamah 2 Tingkat sedia ada di Kompleks Mahkamah Tinggi Pulau Pinang di Pulau Pinang (2) 186
8.1 Bangunan Jabatan Kerja Raya Blok A, B dan C, Batu Gajah sebelum projek pemuliharaan (1); semasa projek pemuliharaan (2); dan selepas projek pemuliharaan dilaksanakan (3); dan (4) 232
8.2 Kerosakan bangunan seperti keusangan pada papan lantai dan gelegar kayu (1); serangan anai-anai (2); serangan garam (3); dan kemasan cat menggelupas (4) 234
8.3 Kerja mengecat dinding luar (1); kerja pemasangan daun pintu kayu (2); kerja memasang jubin lantai (3); dan kerja melepa rasuk (4) 238
8.4 Pengekalan reka bentuk seni bina bangunan bersejarah sebagaimana asal seperti pada bahagian fasad hadapan (1); ruang dalam mahkamah (2); plaster siling (3); dan kemasan papan lantai (4) 240
8.5 Stesen Keretapi Ipoh sebelum projek pemuliharaan (1); semasa projek pemuliharaan (2); dan selepas projek pemuliharaan dilaksanakan (3); dan (4) 242
8.6 Kerosakan bangunan seperti keretakan pada kubah bumbung (1); genting bumbung yang telah hilang dan pecah pada kemasan bumbung (2); lumut yang telah tumbuh pada permukaan siling dan dinding dalam (3); dan lapisan kemasan cat yang telah menggelupas dan tertanggal pada daun pintu kayu (4) 244
8.7 Kerja penggantian kerangka dan kemasan bumbung (1); kerja mengecat permukaan dinding luar (2); kerja membaiki kerangka dan daun tingkap kayu (3); dan kerja memasang jubin lantai (4) 247
8.8 Pengekalan reka bentuk seni bina bangunan bersejarah sebagaimana asal seperti pada fasad hadapan (1); ruang kaki lima bangunan (2); reka bentuk gerbang dan komponen tingkap (3); dan ruang platform (4) 249
8.9 Bangunan No. 57, Jalan Macalister, George Town sebelum projek pemuliharaan (1); semasa projek pemuliharaan (2); dan selepas projek pemuliharaan dilaksanakan (3); dan (4) 251
8.10 Serangan anai-anai pada kerangka bumbung dan kehilangan jubin kemasan bumbung (1); komponen daun tingkap yang telah tertanggal (2); komponen tangga kayu yang telah usang (3); dan lepa tangga luar yang telah tertanggal (4) 252
8.11 Kerja mengikis lapisan cat pada permukaan tiang (1); kerja rawatan anai-anai pada kerangka pintu kayu (2); kerja mengecat daun tingkap kayu (3); dan kerja membaik pulih dinding bata (4) 255
8.12 Pengekalan reka bentuk seni bina bangunan sebagaimana asal seperti pada fasad hadapan bangunan (1); kemasan siling (2); komponen pintu (3); dan komponen tingkap (4) 257
8.13 Bangunan Mahkamah Tinggi Pulau Pinang, George Town sebelum projek pemuliharaan (1); semasa projek pemuliharaan (2); dan selepas projek pemuliharaan dijalankan (3); dan (4) 259
8.14 Kemasan cat dan lepa yang telah tertanggal pada tiang bangunan (1); keretakan pada dinding luar bangunan (2); kemasan papan lantai kayu yang telah usang (3); dan komponen tangga kayu yang telah diserang anai-anai (4) 260
8.15 Kerja pemuliharaan Logan Memorial (1); kerja pemuliharaan tangga kayu (2); kerja pemuliharaan kubah (3); dan kerja pemuliharaan jubin lantai (4) 263
8.16 Pengekalan reka bentuk seni bina bangunan bersejarah sebagaimana asal seperti pada fasad hadapan (1); butiran tiang dan rasuk (2); komponan tangga (3); dan dinding dalam (4) 265
10.1 Contoh 10 pendekatan kerja pemuliharan yang diamalkan di tapak projek pemuliharaan bangunan bersejarah di Malaysia 324
10.2 Kerja menanggal kemasan cat pada permukaan kerangka pintu (1); dan kerangka serta daun pintu yang telah dicat dengan warna cat asal (2) 328
10.3 Kajian skima warna untuk pemadanan warna cat asal bangunan (1); dan kerja mengikis lapisan cat pada permukaan lepa dinding luar (2) 330
10.4 Bahan cecair kimia damp-proof course untuk menggantikan bahan lapisan kalis lembab yang telah rosak (1); dan kerja menuang damp-proof course ke dalam lubang pada struktur dinding batu-bata (2) 332
10.5 Bahan cocoon untuk merawat kandungan garam yang tinggi dalam struktur dinding batu-bata (1); dan kerja melepa bahan cocoon pada permukaan kemasan dinding batu-bata (2) 334
10.6 Pokok tumpang yang telah diracun untuk membunuh akarnya (1); dan sisa akar pokok tumpang yang telah diracun (2) 336
10.7 Kerja pemasangan kepingan jubin lantai baru (1); dan kerja menanggal kemasan cat dengan menggunakan kaedah pembakaran (2) 340
10.8 Lapisan lepa dinding yang telah ditanggalkan (1); dan kerja melepa permukaan dinding luar bangunan (2) 343
10.9 Kerja memasang kepingan kemasan siling tetap daripada jalur kayu (1); dan kerja menanggalkan kepingan kemasan siling gantung (2) 347
10.10 Kerja pembinaan bumbung sementara (1); dan kerja mencuci genting bumbung yang telah ditanggalkan (2) 349
10.11 Kerja pemuliharaan komponen kayu yang telah rosak pada daun pintu (1); dan daun pintu yang telah dibaik pulih siap sedia untuk dipasang kembali pada kedudukan asalnya (2) 352
11.1 20 jenis kerosakan umum bangunan yang telah berjaya dikenal pasti sering berlaku pada 10 elemen utama bangunan bersejarah di Malaysia 358
11.2 10 kaedah kerja pemuliharaan yang telah dikenalpasti sering diamalkan di tapak projek pemuliharaan untuk merawat kerosakan umum bangunan bersejarah yang dipulihara di Malaysia 365

SENARAI SINGKATAN

1.0 Akta Warisan Kebangsaan (AWK)
2.0 Badan Warisan Malaysia (BWM)
3.0 Dewan Bandaraya Kuala Lumpur (DBKL)
4.0 Federal Malay State (FMS)
5.o Historic American Building Survey (HABS)
6.0 Historic American Engineering Record (HAER)
7.0 Historic American Landscape Survey (HALS)
8.0 Institut Penyelidikan Perhutanan Malaysia (FRIM)
9.0 International Centre for the Study and Preservation and Restoration of Cultural Property (ICCROM)
10.0 International Council of Monuments and Sites (ICOMOS)
11.0 Jabatan Kerja Raya (JKR)
12.0 Jabatan Muzium dan Antikuiti (JMA)
13.0 Jabatan Muzium Malaysia (JMM)
14.0 Jabatan Perdana Menteri (JPM)
15.0 Jabatan Warisan Negara (JWN)
16.0 Japan International Cooperation Agency (JICA)
17.0 Kementerian Kebudayaan, Kesenian dan Warisan Malaysia (KeKKWa)
18.0 Kementerian Penerangan, Komunikasi dan Kebudayaan Malaysia (KPKK)
19.0 Kementerian Perpaduan, Kebudayaan, Kesenian dan Warisan Malaysia (KPKKW)
20.0 Keretapi Tanah Melayu Berhad (KTMB)
21.0 Lembaga Perindustrian Kayu Malaysia (MTIB)
22.0 Majlis Bandaraya Ipoh (MBI)
23.0 Majlis Bandaraya Melaka Bersejarah (MBMB)
24.0 Majlis Perbandaran Pulau Pinang (MPPP)
25.0 Pegawai Penguasa (PP)
26.0 Penang Heritage Centre (PHC)
27.0 Penang Heritage Trust (PHT)
28.0 Perbadanan Muzium Melaka (PERZIM)
29.0 Perwira Al-Shura Consulting Engineers Sdn. Bhd. (PACE)
30.0 Pihak Berkuasa Tempatan (PBT)
31.0 The Society for the Protection of Ancient Building (SPAB)
32.0 United Nations Educational, Scientific and Cultural Organisation (UNESCO)
33.0 Universiti Pendidikan Sultan Idris (UPSI)
34.0 Urban Redevelopment Authority (URA)
35.0 Yayasan Warisan Johor (YWJ)

SENARAI ANUGERAH

1.0 Anugerah Penyelidikan Terbaik Doktor Falsafah (Ph.D) Kategori Kluster Sains Gunaan. Malam Persada Kencana 2008, 19hb. Disember 2008, The Gurney Hotel & Residents, Pulau Pinang. Institut Pengajian Siswazah, Universiti Sains Malaysia, Pulau Pinang.

SENARAI PENERBITAN DAN SEMINAR DI PERINGKAT ANTARABANGSA

1.0 Kamarul Syahril Kamal et al. (2006). Rumah Kutai: Warisan Seni Bina Melayu Negeri Perak yang Semakin Pupus. Proceedings of the 2nd. ASEAN Postgraduate Seminar in Built Environment, 4-6hb. Disember 2006, Kuala Lumpur. Universiti Malaya, Kuala Lumpur. Ms.157-166.
2.0 Kamarul Syahril Kamal et al. (2006). Kecacatan dan Kerosakan Umum pada Rumah Melayu Tradisional. Proceedings of the 2nd. ASEAN Postgraduate Seminar in Built Environment, 4-6hb. Disember 2006, Kuala Lumpur. Universiti Malaya, Kuala Lumpur. Ms.189-198.
3.0 Kamarul Syahril Kamal et al. (2007). Method of Statement in Acessing Risk for the Refurbishment of Ipoh Railway Station, Perak, Malaysia: A Case Study. Dalam: Suraya Abdul Rashid, et al. (ed). Proceedings of the 2nd. International Engineering Convention (IntEC) 2007, ‘Globalisation in Growing Economies: Building Capacity’, 10-14hb. Mac 2007, Jeddah. Federation of Engineering Institutions of Islamic Countries (FEIIC), Jeddah. Ms.618-628.
4.0 Kamarul Syahril Kamal et al. (2007). Maintenance Approach of Historic Buildings in Malaysia. Bulletin of the Building Engineer International News. Spring 2007. Ms.8-11.
5.0 Kamarul Syahril Kamal et al. (2007). Conservation Issues in the Colonial Built Heritage of Malacca, Malaysia. Online Proceedings of the Fifth International Conference on Science and Technology in Archaeology and Conservation, 7-11hb. Julai 2007, Granada-Baeza. [Ditalian]. [Capaian 20hb. Julai 2007]. Ms.40-41. Diperolehi dari Laman Sesawang:
http://conference.legadoandalusi.es/en/Abstracts.htm/
6.0 Kamarul Syahril Kamal et al. (2007). Prinsip, Falsafah dan Etika dalam Kerja-kerja Pemuliharaan Warisan di Malaysia. CD-ROM Proceedings of the 2nd. International Conference on Tourism and Hospitality, ‘Planning and Managing Heritage for The Future’, 30hb. Julai-1hb. Ogos 2007, Putrajaya. Marriot Hotel, Putrajaya. Ms.375-384.
7.0 Kamarul Syahril Kamal et al. (2007). Understanding the Common Building Defects in Malaysia’s Historic Buildings. Proceedings of the International Conference on Built Environment in Developing Countries 2007 (ICBEDC 2007), ‘Towards Sustainable Transformation’, 3-4hb. Disember 2007, Pulau Pinang. Universiti Sains Malaysia, Pulau Pinang. Ms.437-443.
8.0 Kamarul Syahril Kamal et al. (2008). The Refurbishment of Ipoh Railway Station, Perak, Malaysia: A Case Study. Delegate Manual of the Oxford Conference 2008, ‘50 Years On–Resetting the Agenda for Architectural Education’, 22-23hb. Julai 2008, Oxford. University of Oxford, United Kingdom. P04.04.
9.0 Kamarul Syahril Kamal et al. (2008). Preserving the Architectural Heritage in the Refurbishment of Batu Gajah District Court Complex, Perak, Malaysia. Delegate Manual of the Oxford Conference 2008, ‘50 Years On–Resetting the Agenda for Architectural Education’, 22-23hb. Julai 2008, Oxford. University of Oxford, United Kingdom. P04.05.
10.0 Kamarul Syahril Kamal et al. (2008). Pilot Survey on the Conservation of Historical Buildings in Malaysia. Proceedings of the 2nd. International Conference on Built Environment in Developing Countries 2008 (ICBEDC 2008), ‘Sustainable Built Environment: Bridging Theory & Practice’, 3-4hb. Disember 2008, Pulau Pinang. Universiti Sains Malaysia, Pulau Pinang. Ms.30-31.

SENARAI PENERBITAN DAN SEMINAR DI PERINGKAT KEBANGSAAN

1.0 Kamarul Syahril Kamal et al. (2007). Pendekatan dalam Kerja Pemuliharaan Bangunan Bersejarah di Malaysia: Satu Tinjauan Umum. CD-ROM Proceedings of the Post-Graduate Research Colloquium, 30-31hb. Januari 2007, Pulau Pinang. Universiti Sains Malaysia, Pulau Pinang.
2.0 Kamarul Syahril Kamal et al. (2007). Risk Assessment and Refurbishment: The Case of Ipoh Railway Station, Perak, Malaysia. Proceedings of the Management in Construction Research Conference (MICRA) 2007, 28-29hb. Ogos 2007, Selangor. Universiti Teknologi MARA, Selangor. Ms.B-47-1-9.
3.0 Kamarul Syahril Kamal et al. (2007). Kecacatan Bangunan dan Kepentingan Pemuliharaan di Bandaraya Ipoh. Prosiding Seminar Kebangsaan Rupabandar Malaysia, ‘Mengekal Warisan Membina Identiti’, 28-29hb. November 2007, Perak. Orient Star Hotel, Perak. Ms.432-441.
4.0 Kamarul Syahril Kamal et al. (2008). Analisa ‘Pilot Survey’ ke atas Tahap Kecacatan dan Pendekatan Pemuliharaan pada Bangunan Bersejarah di Malaysia. Dalam: Khairuddin Abdul Rashid, (ed). Proceedings of the Research in the Malaysian Construction Industry and Built Environment, 7th. Annual Conference Management in Construction Researchers’ Association (MICRA) 2008, 18-19hb. Jun 2008, Selangor. Universiti Islam Antarabangsa Malaysia, Selangor. Ms.733-755.
5.0 Kamarul Syahril Kamal et al. (2008). Kecacatan Bangunan dan Penyataan Kaedah dalam Kerja Pemuliharaan Bangunan Bersejarah di Malaysia. Poster of the Postgraduate Research Exhibition, 27hb. November-1hb. Disember 2008, Pulau Pinang. Universiti Sains Malaysia, Pulau Pinang.
6.0 Kamarul Syahril Kamal et al. (2008). Kajian Lapangan ke atas Bangunan Bersejarah di Malaysia dari Aspek Kecacatan Bangunan dan Pemuliharaan. Prosiding Seminar Penyelidikan Siswazah Alam Bina, 4-5hb. Disember 2008, Perak. Universiti Teknologi MARA, Perak. Ms.459-471.
7.0 Kamarul Syahril Kamal (2010). Pengenalan Kepada Pemuliharaan Bangunan Bersejarah. Dalam: Wan Nordiana Wan Ali et al., (ed). Proceedings of the 2nd. Builder’s Symposium (BuSY 2010), ‘Broadening Horizon Through Built Environment’, 25th. March 2010, Perak. Universiti Teknologi MARA, Perak. Ms.16-24.

KEROSAKAN BANGUNAN DAN PENYATAAN KAEDAH KERJA PEMULIHARAAN BANGUNAN BERSEJARAH DI MALAYSIA

ABSTRAK

Kerosakan bangunan yang sering berlaku pada kebanyakan bangunan bersejarah di Malaysia adalah merupakan satu masalah yang boleh diatasi sekiranya semua pihak yang terlibat dalam bidang pemuliharaan telah mengambil langkah pencegahan yang sewajarnya. Isu dan masalah berkaitan kerosakan bangunan perlu diberi perhatian yang serius dan ditangani dengan segera kerana ia boleh merosakkan keaslian reka bentuk seni bina dan bahan binaan yang terdapat pada sesebuah bangunan bersejarah untuk jangka masa yang panjang. Sehingga kini, terdapat pelbagai pihak telah menjalankan kerja pemuliharaan ke atas bangunan bersejarah dengan menggunakan pelbagai pendekatan seperti pengekalan, pencegahan, pengukuhan, pemulihan, pembinaan semula dan lain-lain lagi. Namun begitu, terdapat pendekatan kerja pemuliharaan yang diamalkan di tapak projek pemuliharaan yang tidak menepati prinsip, falsafah dan etika pemuliharaan yang betul sebagaimana yang dikehendaki oleh piawaian antarabangsa. Seringkali kerja pemuliharaan ke atas bangunan bersejarah dilaksanakan tanpa merujuk kepada penyataan kaedah kerja pemuliharaan yang betul. Sehubungan dengan itu, kajian lapangan, kaji selidik dan kajian kes telah dijalankan ke atas bangunan bersejarah dan tapak projek pemuliharan yang terdapat di Malaysia. Objektifnya adalah untuk mengenal pasti jenis kerosakan umum bangunan yang sering berlaku serta memeriksa tahap penyediaan penyataan kaedah kerja pemuliharaan yang disediakan oleh pihak kontraktor bangunan dan perunding pemuliharaan serta untuk mengenal pasti segala kelemahan dan kekurangan yang ada padanya. Hasil daripada penyelidikan ini dicadangkan beberapa bentuk penyataan kaedah kerja pemuliharaan yang sesuai untuk merawat kerosakan umum bangunan yang telah dikenal pasti sebelum ini agar bangunan bersejarah di Malaysia terus terpulihara dengan baik untuk jangka masa yang lebih panjang.
BUILDING DEFECTS AND WORK METHOD STATEMENT OF HISTORICAL BUILDINGS CONSERVATION IN MALAYSIA

ABSTRACT

Building defects usually occur in most historical buildings in Malaysia. It is a problem that can be overcome if all the parties involved in the field of conservation have taken preventive measures accordingly. Issues and problems related to building defects should be given serious attention and addressed promptly as they may damage the original architectural designs and materials that are applicable to the historical buildings in the long run. To date, there have been various parties to carry out conservation works on historical buildings by using various approaches such as preservation, prevention, consolidation, rehabilitation, reconstruction and others. However, it is found that there are some conservation work approaches adopted in the project site which do not meet the conservation principles, philosophy and ethics as required by the international standard. Often, conservation work on historical buildings is undertaken without reference to the correct method of conservation approach. Due to this oversight, field studies, surveys and case studies on the right conservation method have been carried out on historical buildings and conservation site projects. The objectives are to identify the location and types of building defects that often occur for many historical buildings and to assess the level of preparation method statement of the conservation work as provided by the contractor and the building conservation consultant. The final objectives are to identify any weaknesses and deficiencies therein. The findings from this research is to suggest some form of appropriate conservation work method statements in ensuring that historical buildings in Malaysia are well conserved.